کتاب‌شناسي ترجمه‌هاي معاني قرآن مجيد به انگليسي (عبدالرحيم قدوائي)
کتاب‌شناسي ترجمه‌هاي معاني قرآن مجيد به انگليسي
Abdur Raheem Kidwai, Bibliography of the Translations of the Meanings of the Glorious Quran into English: 1641–2002: A Critical Study. Al-Madinah al-Munawwarah: King Fahd Quran Printing Complex, 2007. xxix+474pp. ISBN: 9960–9669–1–7.
عبدالرحيم قدوائي، کتاب‌شناسي ترجمه‌هاي معاني قرآن مجيد به انگليسي: 1641ـ2002: بررسي انتقادي، مدينه: مجمع ملک فهد لطباعة القرآن، 2007. xxix+474ص. شابک: 9960966917.[1]
اين کتاب مروري است بر تمام ترجمه‌هاي کامل قرآن به زبان انگليسي در فاصله‌ي سالهاي 1641 تا 2002 ميلادي که بازه‌اي قريب به 350 سال را دربر مي‌گيرد. کتاب حاضر مي‌کوشد با مرور تفصيلي تمام اين ترجمه‌ها، فهرستي از نقاط قوت و ضعف آنها را نيز به دست دهد. قدوائي در مقدمه‌ي خود بر کتاب جديدش، سيري مفصل در تاريخ ترجمه‌هاي انگليسي از قرآن کريم انجام مي‌دهد.
عبدالرحيم قدوائي استاد مطالعات زبان انگليسي در دانشگاه اسلامي عليگره هندوستان است که سالها علاوه بر تدريس زبان انگليسي در سطوح مختلف، با موضوع ترجمه‌هاي انگليسي قرآن آشنايي داشته و معرفي‌هاي اجمالي و تفصيلي فراواني بر بسياري از اين آثار نوشته است. برخي از مقالات وي در اين باره به زبان فارسي نيز ترجمه شده است.[2] وي همچنين تعداد فراواني نقد و معرفي کوتاه بر اغلب ترجمه‌ها و تفاسير انگليسي از قرآن نگاشته است که عمدتاً در مجله‌ي مرور کتاب جهان اسلام (Muslim World Book Review) انتشار يافته‌اند.
47 ترجمه‌ي کامل انگليسي در مجموع کتاب معرفي و مورد نقد و بررسي قرار مي‌گيرد. مولف درباب هر ترجمه به چند موضوع اشاره مي‌کند. نخست) ابتدا وي زندگي‌نامه‌ي کاملي از مترجم همراه با شرحي درباب آثار و تعلقات علمي آن مترجم مي‌آورد. در برخي موارد اين اطلاعات کتاب‌شناختي و زندگي‌نامه‌اي ضعيف و کم‌اطلاع است. دوم) شرحي درباب چاپ و انتشار هر ترجمه، دفعات چاپ، مکان چاپ‌ها، تيراژ اثر و مانند آن. اين آمار تااندازه‌اي ميزان اهميت و تأثير گذاري هر يک از ترجمه‌هاي انگليسي را نشان مي‌دهد. مثلا با مراجعه به آمار قدوائي (ص 160) درمي‌يابيم ترجمه‌ي شيرعلي (چاپ اول، 1947) تنها در سال 1982، سيزده بار و در تيراژي حدود 160000 در کشورهاي پاکستان، غنا و هنگ‌کنگ انتشار و توزيع يافته است. اطلاعات ريزتري درباره‌ي عناوين مختلف هريک از ترجمه‌ها ذکر مي‌شود. حتي مشخصات و شماره‌ي ثبت کتاب در معروف‌ترين کتاب‌خانه‌هاي جهان نيز ارائه مي‌شود. في‌المثل ذيل يوسف علي مشخصات 8 عنوان مختلف از ترجمه‌ي وي آمده است؛ يعني اين ترجمه با يا بدون متن قرآن، با يا بدون توضيحات تفسيري و مانند آن با 8 عنوان مختلف تاکنون منتشر شده است. سوم) اکنون نوبت محتوا و وجوه مختلف ترجمه است. در اين قسمت قدوائي به شرح مفصلي از ويژگي‌هاي هر يک از ترجمه‌هاي انگليسي قرآن مي‌پردازد؛ به ويژه مي کوشد از لابلاي ترجمه‌هاي غيرمسلمانان يا خاورشناسان، اهداف و اغراض ايشان از مواجهه به اسلام و قرآن را استخراج کند. در همين بخش وي به ارزش‌گذاري ترجمه‌هاي مسلمانان نيز مي‌پردازد. في‌المثل نشان مي‌دهد عبدالماجد دريابادي (1892ـ1977) برخلاف يوسف علي (1872ـ1953) و محمد اسد (1900ـ1992) رويداد معجزه را به‌معناي استعاري ترجمه و تفسير نمي‌کند (ص 157). قدوائي با قادياني‌ها (مترجمان وابسته به فرقه‌ي احمديه) بسيار آشناست؛ لذا توصيفات دقيق و فراواني درباب فعاليت‌هاي تبليغي ايشان و انتشار ترجمه‌هايشان در سراسر جهان مي‌آورد. بيان گرايش‌هاي علم‌گرايانه‌ي برخي مترجمان مسلمان در همين بخش آمده است. چهارم) پيشفرضهاي مترجمان. در اين قسمت مؤلف به بيان انواع پيشفرضهاي مترجمان، مختلف خواه مسلمان يا غيرمسلمان در انجام ترجمه‌ي قرآن به زبان انگليسي مي‌پردازد. اهل حديث، بريلويان، نومسلمانان، علم‌گرايان، خاورشناسان از جمله گروه‌هايي‌اند که مؤلف با نشان دادن حذف‌ها، تصحيف‌ها، تغيير در معاني واژه‌ها مي‌کوشد نشان دهد هر يک از اين مترجمان چگونه مقصود مورد نظر خود را بر قرآن تحميل کرده‌اند. پنجم) در بخش پنجم، قدوائي فهرستي از نقد و معرفي‌هاي انتشار يافته راجع به هر يک از ترجمه‌هاي قران را فهرست مي‌کند.
چند ضميمه‌ي مفيد درباب کتاب‌شناسي‌هاي مختلف ترجمه‌هاي انگليسي قرآن در صفحات 455 تا 461 آمده است که بر غناي کتاب مي‌افزايد. گفتني است ترتيب کتاب بر اساس نظم الفبايي نام مترجمان چيده شده است. بي آنکه هيچ اشاره‌اي در آغاز هر مدخل به حيات و وفات وي شود. اين امر اندکي غريب است؛ چه خواننده انتظار دارد با تاريخچه‌اي مرتب از ترجمه‌ي قرآن بر اساس تقويم تاريخي آشنا شود.[1]ـ بخشي از توضيحات اين معرفي بر اساس مقاله‌ي ضياءالدين فَلَحي در مجله‌ي مطالعات اسلامي، سال 48، ش 2 (2009) ص 277ـ280 نوشته شده است.
[2]ـ سه نمونه از ترجمه‌ي فارسي آثار وي از اين قرار است: 1) ا. ر. قدوائي، <نگاهي به قرآنِ مفسَّر آربري>، ترجمه‌ي عليرضا انوشيرواني، با توضيحاتي از شاهرخ محمدبيگي، وقف، ميراث جاويدان، سال ششم، شماره‌ي 23ـ24، ص 6ـ16. 2) ا. ر. قدوائي، <كتابشناسي گزيده ترجمه‌هاي انگليسي قرآن كريم>، ترجمه‌ي علي حقي، مترجم، سال سوم، شماره 10، تابستان 1372، ص 205ـ212. 3) اي. آر. كيدوي [کذا]، <ترجمه ترجمهناشدني: بررسي ترجمه‌هاي انگليسي قرآن>، ترجمه‌ي زهرا آقامحمد شيرازي، بينات، سال نهم، ش 4، شماره‌ي پياپي 36، زمستان 1381، ص 44ـ53.