مقاله‌ي مهم بهنام صادقي و محسن گودرزي درباب نسخه‌ي کهن قرآني در صنعاء
مقاله‌ي مهم بهنام صادقي و محسن گودرزي درباب نسخه‌ي کهن قرآني در صنعاء
Behnam SADEGHI, & Mohsen GOUDARZI. “Ṣanʿāʾ 1 and the origins of the Qurʾān,” Der Islam: Zeitschrift für Geschichte und Kultur des islamischen Orients 87i-ii (2012) pp. 1-129.
اشاره: در آخرين ماه‌هاي سال ميلادي 2011 مجله‌ي اسلام (Der Islam) در آلمان سرانجام مقاله‌اي مهم با عنوان <مجموعه‌ي مصاحف صنعاء 1 و خاستگاه‌هاي قرآن> از دوست دانشمند و متواضع، آقاي بهنام صادقي استاد دانشگاه استنفورد، و همکار گرامي‌اش محسن گودرزي، دانشجوي دکتري در دانشگاه هاروارد منتشر ساخت که از نظر من نقطه‌ي عطفي در مطالعات قرآني معاصر به ويژه در پژوهش‌هاي مرتبط با تاريخ قرآن به شمار مي‌آيد. يکي از وجوه مهم اين امر آن بود که با وجود گذشت قريب 40 سال از کشف اين نسخه، غربيان و از جمله آقاي گرد پويين ــ ضمن در انحصار درآوردن تصاوير اين نسخه‌ي ارزشمند ــ چيزي جز اطلاعات خام و گاه ژورناليستي درباب مصحف صنعاء منتشر نکرده بودند. صادقي پس از انتشار مقاله از من خواست ترجمه‌اي فارسي از مقاله فراهم آورم که مشتاقانه پذيرفتم و البته پيشنهاد دادم نسخه‌ي فارسي بازنگاري همراه با اضافات براي خواننده‌ي ايراني از جانب من باشد. اينکه نسخه‌ي نهايي چه سرنوشتي خواهد يافت، امري موکول به آينده است. در اينجا براي نمونه، درآمد يا چکيده‌ي آغاز مقاله را مي‌آورم و اميد دارم در ميان اين همه شلوغي کاری، بتوانم هرچه زودتر متني مفيد همراه با اطلاعات تازه و صدالبته تصاوير روشني از متن زيرين و متن رويي اين مصحف ارزشمند در صنعاء انتشار دهم.
چکيده: متن زيرين نسخه‌ي صنعاء در حال حاضر مهم‌ترين سند موجود در تاريخ قرآن است. اين متن که تنها نسخه‌ي شناخته شده‌ي از سنت متني [و مکتوب] قرآن در کنار نسخه‌ي رسمي عثماني است، در قياس با تمام مخطوطات شناخته شده از قرآن، بيشترين توان و امکان را داراست تا بر تاريخ تکوين متن قرآني در دوران نخست پرتويي افکند. مقايسه‌ي اين متن با ساير سنت‌هاي متني موازي، دريچه‌اي يگانه بر نخستين مراحل متن قرآني و پيدايش سنت‌هاي مختلف را بر ما مي‌گشايد. اين مقايسه به بحثي درازدامن درباب تاريخ گردآوري آيات و فقرات قرآن و شکل‌گيري سوره‌ها مي‌انجامد. پاره‌اي روايات کهن و برخي محققان جديد اين امر را به عهد خلافت خليفه‌ي سوم منسوب کرده و تدوين سور را با ماجراي توحيد مصاحف (تثبيت متن قرآني) در سال 650 ميلادي مربوط مي‌دانند. با اين همه اما تحليل [ما] نشان مي‌دهد که سوره‌هاي قرآن پيشتر از اين شکل گرفته‌اند. افزون بر اين، بررسي نسخه‌ي خطي [صنعاء] اطلاع بسياري درباب شيوه‌ي انتقال متن [شفاهي يا کتبي] قرآن به دست مي‌دهد. شکل‌گيري آغازِين ــ دست کم ــ برخي از سنت‌هاي متني قرآني لزوما با نقل نيمه شفاهي همراه بوده است و به احتمال بسيار با تکيه بر حافظه‌ي کساني که آيات قرائت شده از جانب پيامبر را کتابت مي‌کردند. مقاله‌ي حاضر علاوه بر بيان استدلال بر اين مدعيات و نتايج، مي‌کوشدبا ملاحظه‌ي جوانب متعدد متن نسخه‌ي صنعاء را بنماياند. در انتهاي مقاله، متن تصحيح شده‌ي [زيرين] نسخه‌ي قرآني از دارالمخطوطات صنعاء همراه با چهار برگ فروخته شده در حراجي‌هاي خارج را مي‌آوريم. تحليل دقيق و روشمند تمام اختلاف قرائات موجود در متن کاري است که بايد در نوشته‌هاي بعدي صورت پذيرد.