سير چاپ متن و ترجمه‌ي قرآن در اروپا (بخش نخست)
مرتضي کريمي‌نيا
انتشار يافته در ترجمان وحي، سال شانزدهم، ش 2، شماره‌ي پياپي 32، پاييز و زمستان 1391، ص 63ـ85.
امروزه رسم است که در کتابهاي تاريخ قرآن، در ادامه‌ي مباحث مربوط به رسم الخط و نقطه‌گذاري و اعراب آيات، صفحاتي را نيز به بررسي تاريخ انتشار (چاپ) و ترجمه‌ي قرآن اختصاص مي‌دهند. شروع انتشار قرآن و سير تحول آن از جمله فرازهاي مهم تاريخ کتاب آسماني مسلمانان در قرون گذشته بوده است که مقاله‌ي حاضر مي‌کوشد بخش کوچکي از آن را گزارش و تحليل کند.
به دلايل روشن تاريخي، تا پيش از صنعت چاپ، مسلمانان همانند ديگر ملل متمدن جهان، کتابهاي خود را به صورت دستنويس فراهم و آنها را استنساخ مي‌کرده‌اند. طبيعي است حفظ و اشاعه‌ي کتابهاي مقدس و از جمله قرآن نيز از اين امر مستثنا نبوده است. استنساخ قرآن به دست مسلمانان در کشورهاي اسلامي طي قرون طولاني از قرن دوم تا سيزدهم هجري (هشتم تا نوزدهم) خود قصه‌ي بلندي داشته است. اکنون انبوهي مصاحف کامل و ناقص قرآني در سراسر جهان اسلام و حتي کتابخانه‌هاي مهم اروپايي به يادگار مانده است که هر فراز تاريخي و هر منطقه‌ي جغرافيايي‌اش صدها مطالعه‌ي جدي و ارزشمند مي‌طلبد.[1] در مقاله‌ي حاضر کمتر به اين بخش مهم از تاريخ نگارش و استنساخ قرآن خواهيم پرداخت. آنچه از اين بخش مورد توجه قرار خواهد گرفت، پيوند اين دسته از مصاحف جهان اسلام با نخستين قرآنهاي چاپي است که همگي در اروپا انتشار يافته است.
از زمان چاپ نخستين متن قرآن به سال 1537 در شهر ونيز (ايتاليا) تا انتشار نخستين قرآن چاپي در تبريز (1827 ميلادي، 1243 قمري)، اين تنها غربيان بوده‌اند که قرآنهايي را چاپ و منتشر ساخته‌اند. در اين زمان عباس ميرزا دستگاه چاپي را از روسيه به تبريز وارد کرد و اولين چاپ قرآن در سال 1243 هجري قمري با حروف سربي ــ که به چاپ حروف چوب کبريتي معروف است ــ به انجام رسيد. چاپ اين قرآن در قطع رحلي و در 14 سطر در هر صفحه و در زمان سلطنت فتحعلي‌شاه قاجار صورت گرفت و پس از پنج سال (سال 1247 هجري قمري) مجدداً در تهران چاپ شد.
معروف‌ترين کسي که در غرب راجع به انتشار متن قرآن و تاريخ ترجمه‌هاي نخستين در زبانهاي اروپايي تحقيق و آثاري را منتشر کرده، هارتموت بوبتسين، استاد مطالعات اسلامي و ادبيات عربي در دانشگاه اِرلانگن (آلمان) است. برخي آثار وي به فارسي نيز ترجمه و منتشر شده است. وي پس از سالها تحقيق درباب ترجمه‌هاي مختلف قرآني در زبانهاي لاتيني، فرانسوي و آلماني، سرانجام در سال 2008 ميلادي خود ترجمه‌اي از قرآن منتشر ساخت که تاکنون از آن استقبال خوبي شده است. (براي معرفي کوتاهي از آن نک: ترجمان وحي). بجز بوبتسين، برخي ديگر از محققان غربي نيز در اين باره آثاري منتشر ساخته‌اند که اطلاعات ما را در اين باره کامل‌تر ساخته و دسترسي به اين دوره‌ي تاريخي را آسان‌تر کرده است. از جمله مي‌توان از ماريه تِرِزه دلوِرني، توماس بورمَن، موريس بورمنس، ميشل آلبين، ويکتور شاوين، آريان فان‌ديک، آلاستير هميلتون، آنجلا نووو، ايفيم رضوان، هلموت براون، و هورست روليش نام برد که ذکر فهرستي از آنها در اينجا سودمند است:
ABOUSSOUAN, Camille.
“Le Coran: l’édition princeps de Hambourg,” Le livre et le Liban jusqu’à 1900 (Exposition), Paris: UNESCO, 1982, pp. 135-136.
درباره‌ي چاپ نخست قرآنِ هامبورگ
ALBIN, Michael W.
“Printing of the Qur’ān,” Encyclopaedia of the Qur’ān, edited by Jane Dammen McAuliffe, Leiden: Brill, 2004, vol. 4, pp. 264-276.
تاريخچه‌ي چاپهاي مختلف قرآن
ALVERNY, Marie Thérèse dʼ. (1903-1991).
“Deux traductions latines du Coran au Moyen Age,” Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge 22-23 (1947-48) pp. 69-131; also in: La connaissance de l’Islam dans l’occident médiéval, edited by Charles Burnett, Aldershot: Variorum, 1994.
دو ترجمه‌ي لاتيني قرآن از قرون وسطي
“Quelques manuscrits de la "Collectio Toletana",” Petrus Venerabilis (1156-1O92), edited by G. Constable and J. Kritzeck, Rome, 1956, pp. 202-218.
چند نسخه‌ي خطي از "مجموعه‌ي طليطله (تولدو)"
AUCAGNE, Jean.
“Le Coran: la préface dʼAbraham Hinckelmann [Hamburg, 1694], ou la naissance dʼun nouveau monde,” Le livre et le Liban jusqu’à 1900 (Exposition), Paris: UNESCO, 1982, pp. 138-143.
مقدمه‌ي آبراهام هينكلمن بر قرآن چاپ هامبورگ (1694 ميلادي)، تولدِ جهاني نو
BOBZIN, Hartmut. (1946- ) .
“Zur Anzahl der Drucke von Biblianders Koranausgabe im Jahr 1543,” Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde 85 (1985) pp. 213-219.
درباب تعداد چاپهاي قرآن لاتيني (مجموعه‌ي طليطله) توسط بيبلياندر در سال 1543 ميلادي
“Bemerkungen zu Juan Andrés und zu seinem Buch Confusion dela secta mahomatica (Valencia 1515),” Festschrift für H.-R. Singer, Frankfurt a.M., 1991, pp. 529-548.
نکاتي درباب خوان آندرس و کتابش به اسپانيولي تحت عنوان: سردرگمي فرقه‌ي اسلامي (والنسيا، 1515)
“Die Bibel der Sarazenen. Der Koran auf Deutsch: weshalb es ʻdieʼ ʻÜbersetzung bis heute nicht gibtʼ,” Die Zeit, Literaturebeilage, 15 November 2001.
کتاب مقدس ساراسن‌ها [= مسلمانان]؛ قرآني به زبان آلماني: که از همين رو ترجمه تا امروز باقي نمانده است
“Christen lessen im Koran: Erfahrungen und Anregungen aus der evangelischen Erwachsenenbildung,” Begegnung mit Türken - Begegnung mit dem Islam, edited by H.-J. Brand & C.-P. Hasse, Rissen, 1981, pp. 1-12.
“Friedrich Rückert und der Koran,” Der Koran in der Übersetzung von Friedrich Rückerts, Würzburg, 1995, pp. vii-xxxiii.
فريدريش روكرت و قرآن
“Jean Bodin über den Venezianer Korandruck von 1537/38,” Wiener Zeitschrift für die Kunde des Margenlands 81 (1991) pp. 95-105.
رأي يان بودين درباب نسخه‌ي ونيزي قرآن چاپِ 1537-1538
Der Koran: eine Einführung. Munich: Beck, 1999 (Beckʼsche Reihe, 2109). 127pp.
درآمدي بر قرآن
Der Koran im Zeitalter der Reformation: Studien zur Frühgeschichte der Arabistik und Islamkunde in Europa. Beirut: Deutsche Morgenländische Gesellschaft; Stuttgart: Steiner, 1995 (Beiruter Texte und Studien, 42). xiv+598pp. [Printed editions.]
قرآن در عصرِ اصلاحطلبي و نوانديشي: تاريخچه‌ي اوليه‌ي مطالعات عربي و اسلامي در اروپا
“Die Koranpolyglotte des Andreas Acoluthus (1654-1704),” Germano-Turcica: Zur Geschichte des Türkisch-Lernens in den deutschsprachigen Ländern, edited by K. Kreiser and D. Karasek, Bamberg, 1987, pp. 57-59.
چندزباني قرآني نزد آندرياس آکولوتوس (1654-1704)
“Latjinse vertalingen van de koran: een kort overzicht,” De koran, ontstaan, interpretatie en praktijk, edited by M. Buitelaar & H. Motzki, Muiderberg: Coutinho, 1993, pp. 75-91.
مروري كوتاه بر ترجمه‌هاي لاتيني قرآن [ترجمه‌ي هلندي]
“Latin translations of the Koran: a short overview,” Der Islam 70ii (1993) pp. 193-206; also in: The Koran: critical concepts in Islamic studies, edited by Colin Turner, London & New York: Routledge Curzon, 2004, vol. 4, pp. 116-127.
مروري كوتاه بر ترجمه‌هاي لاتيني قرآن
“Luther und der Islam: Anleitung zu Konfronation oder Dialog?” Erziehung zur Kulturbegegnung: Modelle für das Zusammenleben von Menschen verschiedenen Glaubens, Schwerpunkt Christentum - Islam. Referate und Ergebnisse des Nürnberger Forums 1985, edited by J. Lähnemann, Rissen, 1986, pp. 117-131.
لوتر و اسلام: تعليم مواجهه يا راهي براي گفتگو؟
“Martin Luthers Beitrag zur Kenntis und Kritik des Islam,” Neue Zeitschrift für systematische Theologie und Religionsphilosophie 27 (1985) pp. 213-221.
سهم مارتين لوتر در شناخت (معرفي) و نقد دين اسلام
“Zur Neuauflage von Max Hennings Koranübersetzung,” Zeitschrift für arabische Linguistik (Wiesbaden) 27 (1994) p. 92.
درباب ويرايش جديد ترجمه‌ي آلماني قرآن از ماکس هِنينگ
“Ein oberschlesischer Korangelehrter: Dominicus Germanus de Silesia, O.F.M. (1588-1670),” Die oberschlesische Literaturlandschaft im 17. Jahrhundert, edited by G. Kosellek, Bielefeld, 2001, pp. 221-231.
دومنيک جرمانوس (1588ـ1670)، قرآن‌پژوهي از سيسيل عليا
“Pre-1800 preoccupations of Qur’ānic studies,” Encyclopaedia of the Qur’ān, edited by Jane Dammen McAuliffe, Leiden: Brill, 2004, vol. 4, pp. 235-253.
مطالعات قرآني در غرب تا پيش از سال 1800 ميلادي
“Translation of the Qur’ān,” Encyclopaedia of the Qur’ān, edited by Jane Dammen McAuliffe, Leiden: Brill, 2005, vol. 5, pp. 340-358.
ترجمه‌ي قرآن
“"A treasury of heresies": Christian polemics against the Koran,” The Qur’ān as text, edited by Stefan Wild, Leiden: Brill, 1996 (Islamic Philosophy, Theology and Sciences: Texts and Studies, XXVII) pp. 157-175.
مجادلات مسيحي عليه قرآن
“Über Theodor Biblianders Arbeit am Koran (1542/3),” Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 136 (1986) pp. 347-363 (summary [English], pp. 362-363).
كار تئودور بيبلياندر درباب قرآن (انتشار ترجمه‌ي لاتيني به سال 1542-1543)
“From Venice to Cairo: on the history of Arabic editions of the Koran (16th- early 20th century),” Middle Eastern languages and the print revolution: a cross cultural encounter, edited by E. Hanebutt-Benz, et al, Westhofen, 2002, pp. 151-176.
از ونيز تا قاهره: مروري بر تاريخچه‌ي چاپهاي متن قرآن (از قرن شانزدهم تا اوايل قرن بيستم)
BORRMANS, Maurice. (1925- ).
“Ludovico Marracci et sa traduction latine du Coran,” Islamochristiana/ Dirāsāt Islāmīya Masīḥīya (Rome) 28/ 2002 (2003) pp. 73-86.
لودويكو ماراچي و ترجمه‌ي لاتينياش از قرآن
“Observations à propos de la premiére édition imprimée du Coran á Venise,” Quaderni di Studi Arabi 8 (1990) pp. 3-12; also in Etudes sur le dialogue inter-culturel euro-arabe: les premiers ouvrages publiés en arabe en Occident / Dirāsāt fī ’l-ḥiwār al-thaqāfī al-‘Arabī al-Ūrūbī: al-kutub al-‘Arabīya al-ūlá al-maṭbū‘a bi-Ūrūbā. Zaghouan: Centre d’Etudes et de Recherches Ottomanes, Morisques, de Documentation et dʼInformation (CEROMDI); Riyadh: King Fahd Library, 1993, pp. 59-65.
ملاحظاتي درباب نخستين چاپ منتشر شده از قرآن در ونيز
“Présentation de la première édition imprimée du Coran à Venise,” Quadevni di Studi Arabi 9 (1991) pp. 93-126.
معرفي نخستين قرآن چاپ شده در ونيز
BRAUN, Helmot.
“Der Hamburger Koran von 1694,” Libris et letteris: Festschrift für Hermann Tiemann, edited by C. Voigt and E. Zimmermann, Hamburg, 1959, pp. 149-166.
قرآن چاپ 1694 در هامبورگ
BROCKWAY, Duncan. (1932- ) .
“The second edition of volume l of Marracciʼs Alcorani textus universus,” The Muslim World (Hartford, CT, USA) 64ii (1974) pp. 141-144.
چاپ دوم از جلد نخست متن جامع قرآنِ ماراچي
BURMAN, Thomas E. (1961- ) .
“Cambridge University Library ms. Mm. v. 26 and the history of the study of the Qur’ân in medieval and early-modern Europe,” Religion, Text, and Society in Medieval Spain and Northern Europe: Essays in Honor of J. N. Hillgarth, edited by L. Shopkow, M. Meyerson, and T. Burman, Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies Press, 2002, pp. 335-363.
تاريخ مطالعات قرآني در قرون ميانه و اوائل دوران جديد؛ با توجه به مخطوط شماره‌ي mm. v. 26 در کتابخانه‌ي دانشگاه کمبريج
“The latin-arabic Qur’an edition of Egidio da Viterbo and the latin Qur’ans of Robert of Ketton and Mark of Toledo,” Musulmanes y cristianos en Hispania durante las conquistas de los siglos XII y XIII, edited by Miquel Barceló, Pedro Bádenas de la Peña and José Martínez Gázquez, 2005, pp. 103-118.
نسخه‌ي عربي ـ لاتيني قرآن اثرِ إگيديو داويبرتو [Aegidius of Viterbo:1470-1532] و ترجمه‌هاي لاتيني قرآن به‌دست روبرت کتوني و مارک تولدويي
“Tafsīr and translation: traditional Arabic Qur’ān exegesis and the Latin Qur’āns of Robert of Ketton and Mark of Toledo,” Speculum: A Journal of Medieval Studies (Massachusetts, USA) 73iii (1998) pp. 703-732.
تفسير و ترجمه: تفاسير قرآن و ترجمه‌هاي لاتيني قرآن از روبرت كتوني و مارك تولِدويي
CHAUVIN, Victor. (1844-1913).
Bibliographie de ouvrages arabes ou relatifs aux arabes publies dans l’Europe chretienne de 1810 à 1885, v. X: Le Coran et la tradition. Liège and Leipzig: Vaillant Carmanne, 1907. 164pp.
فهرست منشورات عربي يا درباره‌ي عربها در اروپاي مسيحي، سالهاي 1810-1885. جلد دهم: درباره‌ي قرآن و حديث
DAʻVATĪ, Mīr Maḥmoūd.
The Holy Quran in one hundred languages: the Holy Quran printed translations and exegesises [sic] 1515-1986. Tehran: The Author, 1988. 386pp.
قرآن كريم به صد زبان: ترجمهها و تفاسير چاپي قرآن كريم از 1515 تا 1985
DEVIC, L. Marcel. (1832-1888).
“Une traduction inédite du Coran: (le travail du P. Dominique Germain de Silésie... est la première traduction du Coran digne de ce nom.)” Journal Asiatique 8e série, 1 (1883) pp. 343-406.
ترجمه‌اي چاپ نشده از قرآن (اثر پدر دومنيك ژرمَن دوسيلِزي كه نخستين ترجمه شايسته اين نام است)
Van DIJK, Arjan.
“Early printed Qur’āns: the dissemination of the Qur’ān in the West,” Journal of Qur’ānic Studies/ Majallat al-Dirāsāt al-Qur’ānīya (London) 7ii (2005) pp. 136-143.
نخستين نسخه‌هاي چاپي قرآن: انتشار قرآن در غرب
FÜCK, Johann Wilhelm. (1894-1974).
Die arabischen Studien in Europa bis in den Anfang des 20. Jahrhunderts. Leipzig: O. Harrassowitz, 1955. viii+335pp.
مطالعات عربي در اروپا
GABORIEAU, Marc. (1937- ) .
“Traductions, impressions et usages du Coran dans le sous-continent indien (1786-1875). (Abstract: Translations, prints and uses of the Kuran in the Indian subcontinent, 1786-1875),” Revue de l’histoire des religions 218i (2001) pp. 97-111.
ترجمهها، چاپها و كاربردهاي قرآن در شبهقارهي هند در ميانه‌ي سالهاي 1786-1875
HAGEMANN, Ludwig. (1947- ) .
“Die erste lateinische Koranübersetzung: Mittel zur Verständigung zwischen Christen und Muslimen im Mittelalter?” Orientalische Kultur und Europäisches Mittelalter, ed. Albert Zimmermann & Ingrid Craemer-Ruegenberg, Berlin & New York: Walter de Gruyter, 1985, pp. 45-58.
نخستين ترجمه‌ي لاتيني قرآن: آيا اين امر وسيله‌اي براي درک صحيح مسيحيان و مسلمانان قرون ميانه از هم شد؟
“Der Islam in Verständnis und Kritik bei Nikolaus von Kues und Martin Luther,” Wort und Antwort 32iii (1991) pp. 131-138.
شناخت اسلام و انتقاد از اسلام در نگاه نيکلاس کوزايي و مارتين لوتر
“Zum Islamverständnis Martin Luthers,” Moslemische Revue 14i (1994) pp. 83-91.
درباب شناخت مارتين لوتر از اسلام
“Koranschulen aus der Hinterhofmentalität herausholen,” Katholische Nachrichten-Agentur: Kath. Korrespondenz 15 v. 10.04.94, pp. 2-3.
Der Ḳur’ān im Verständnis und Kritik bei Nikolaus von Kues; ein Beitrag zur Erhellung islāmisch-christlicher Geschichte. Frankfurt a.M.: Josef Knecht, 1976 (Frankfurter theologische Studien, 21). xvi+202pp.
شناخت نيکلاس کوزايي از قرآن و نقد وي بر قرآن: کوششي در شرح تاريخ روابط اسلام و مسيحيت
HAMILTON, Alastair. (1941- ) .
“A Lutheran lranslator for the Quran: a late seventeenth-century quest,”The republic of Letters and the Levant, edited by A. Hamilton, M. H. van den Boogert and B. Westerweel, Leiden, 2005, pp. 197-221.
مترجمي لوتري (پروتستان) از قرآن: تلاشي در اواخر قرن هفدهم ميلادي
“The Quran in early modern Europe,” Oosterse weelde. De Orint in westerse kunst en cultuur met een keuze uit de verzamelingen van de Leidse Universiteitsbibliotheek, edited by Jef Schaeps, Kasper van Ommen, & Arnoud Vrolijk, Leiden: Primavera, 2005, pp. 131-143.
قرآن در آغاز دوران جديد اروپا
HOLLANDER, A.A. den., & A. van Dijk.
“Vroege gedrukte Korans. Nieuwe mogelijkheden voor onderzoek naar de verspreiding van de Koran in het Westen,” Theologisch Debat 2iv (2005) pp. 42-48.
نخستين قرآنهاي چاپي: فرصت‌هايي تازه براي تحقيق درباب گسترش قرآن در غرب
HUSSAIN KHAN, Mofakhkhar.
History of printing of the Holy Qur’ān. Dhaka: Islamic Foundation, 1987.
تاريخ چاپ قرآن كريم
İHSANOǦLU, Ekmeleddin. (ed.)
World bibliography of translations of the meaning of the Holy Qur’ān: printed translations 1515-1980. Istanbul: Research Centre for Islamic History, Art and Culture, 1986. 913pp.
كتابشناسي جهاني ترجمه‌هاي قرآن كريم: ترجمه‌هاي چاپي سالهاي 1515-1980
JÄSCHKE, Gotthard. (1894-1983).
“Wissenschaftliche Koranübersetzungen in die europäischen Hauptsprachen,” Necati Lugal Armaġanâ (Ankara) 1968, pp. 367-382.
ترجمه‌هاي علمي قرآن در زبانهاي اصلي اروپايي
KANDIL, Lamya.
“Die Surennamen in der offiziellen Kairiner Koranausgabe und ihre Varianten,” Der Islam 69 (1992) pp. 44-60.
تغيير و اختلاف اسامي سورهها در مصحف رسمي قرآن چاپ قاهره
KARIMINIA, Morteza. (1971- ) .
“European studies on translation of Quran: a bibliography,” Tarjumān-i Waḥy (Qum, Iran) 2ii (1999) pp. 107-125.
فهرستي از مطالعات اروپايي درباره‌ي ترجمه‌ي قرآن
MONTECCHI, G.
“Le Coran arabe et l’imprimerie à Venise au XVIe siècle,” Actes MELCOM 10e... (Middle East Libraries Committee)... 1988 Paris: Institut du Monde Arabe [1989] pp. 110-113.
چاپ متن عربي قرآن در قرن شانزدهم در ونيز
NALLINO, Carlo Alfonso. (1872-1938).
“Le fonti arabe manoscritte dell’opera di Ludovico Maracci sul Corano,” Atti della Reale Accademia di Lincei. Rendiconti ser. 6, 7 (1931) pp. 303-349; also in Raccolta di scritti editi e inediti, edited by M. Nallino, 6 vol., Rome, 1940, II, pp. 90-134.
منابع عربي خطي آثار لودويكو ماراچي درباره‌ي قرآن
MARTÍNEZ GÁZQUEZ, José. (1943- ) .
“Finalidad de la primera traducción latina del Corán,” Musulmanes y cristianos en Hispania durante las conquistas de los siglos XII y XIII, edited by Miquel Barceló, Pedro Bádenas de la Peña and José Martínez Gázquez, 2005, pp. 71-78.
هدف از نخستين ترجمه‌ي لاتيني قرآن
“Die lateinischen Koran-Übersetzungen in Spanien. Eine antimuslimische Waffe der Christen,” with Óscar de la Cruz Palma, Cándida Ferrero, and Nàdia Petrus, Juden, Christen und Muslime- Religions-dialogue im Mittelalter, M. Lutz-Bachmann, edited by A. Fidora, Darmstadt, 2004, pp. 27-39.
ترجمه‌هاي لاتيني قرآن در اسپانيا: اسلحه‌ي مسيحيان عليه مسلمانان
“El lenguaje de la violencia en el prólogo de la traducción latina del Corán impulsada por Pedro el Venerable,” Cahiers d'études hispaniques médiévales 28 (2005) pp. 243-252.
زبان خشونت در مقدمه‌ي ترجمه‌ي لاتيني انجام يافته زير نظر پي‌ير ونرابل
“Observaciones à la traducción latina del Coran (Qur’ān) de Robert de Ketene,” Les traducteurs au travail: leurs manuscrits et leurs méthodes: actes du Colloque international organisé par le "Ettore Majorana Centre for Scientific Culture", (Erice... 1999), edited by Jacqueline Hamesse, Turnhout: Brepols, 2001 (Fédération Internationale des Instituts d’Etudes Médiévales: Textes et Etudes du Moyen Age, 18), pp. 115-127.
ملاحظاتي درباب ترجمه‌ي لاتيني قرآن از روبرت كتوني
“Los primeros nombres de Allah en la traducción latina del "Alchoran" de Robert de Ketton,” Evphrosyne: Revista de filología clássica 33 (2005) pp. 303-313.
اسماي الهي (الله) در ترجمه‌ي لاتيني روبرت کتوني از قرآن
“El Prólogo de Juan de Segobia al Córan (Qur'ān) trilinguë (1456),” Mittellateinisches Jahrbuch 38 (2003) pp. 389-410.
مقدمه‌ي خوان سگويايي بر قرآن سه زبانه (منتشره در 1456 ميلادي)
“Los quince primeros nombres de Allah en la traducción latina del Alchorán de Robert de Ketton,” Euphrosyne 33 (2005) pp. 303-313.
نخستين 15 نام الهي در ترجمه‌ي لاتيني روبرت کتوني از قرآن
“Recursos literarios en la primera traducción latina del Corán,” with Mª Luisa La Fico Guzzo, Los Cimientos del Estado en la Edad Media, edited by Juan A. Barrio Barrio, Alicante, 2004, pp. 309-317.
ابزارهاي ادبي در نخستين ترجمه‌هاي لاتيني قرآن
“Los Santos Padres modelo de Pedro el Venerable en la refutación del Islam,” Homenaje a Marcelo Martínez Pastor Cuadernos de Filología Clásica. Estudios Latinos 13 (1998) pp. 347-361.
نمونه‌ي آباي کليسا و پدران مقدس: رديهنويسي عليه اسلام از نوع پي‌ير ونرابل
“Las traducciones latinas medievales del Corán: Pedro el Venerable-Robert de Ketton, Marcos de Toledo y Juan de Segobia,” Euphrosyne, 31 (2003) pp. 491-503.
ترجمه‌هاي لاتيني قرآن در قرون وسطا: پي‌ير ونرابل همراه با روبرت کتوني؛ مارک تولدويي و خوان سگويايي
“Las traducciones latinas del Corán, arma antislámica en la Cristiandad Medieval,” Cuadernos del CEMYR (Centro de Estudios Medievales y Renacentistas) 13 (2005) pp. 11-28.
ترجمه‌هاي لاتيني قرآن: اسلحه‌ي ضداسلامي در قرون وسطاي مسيحيت
“Trois traductions médiévales latines du Coran. Pierre le Venerable-Robert de Ketene, Marcos de Toledo y Juan de Segovia,” Revue des Études Latines 80 (2002) pp. 223-236.
سه ترجمه‌ي لاتيني از قرآن در قرون وسطا: پي‌ير ونرابل همراه با روبرت کتوني؛ مارک تولدويي و خوان سگويايي
NUOVO, Angela. (1959- ) .
Alessandro Paganino (1509-1538). Padua: Antenore, 1990 (Medioevo e Umanesimo, 77). 265pp. (Il Corano, pp. 107-131; 197-198)
“Il corano arabo ritrovato (Venezia, P. e A. Paganini, tra l’agosto 1537 e l’agosto 1538),” (Summary: Recovery of Arabic Koran, Venetiis, Paganino and Alessandro Paganini, between Aug. 1537 and Aug. 1538.) Bibliofilia 89 (1987) pp. 237-271.
قرآن عربي كشف شده (چاپ ونيز، 1537-1538)
“The finding of Arabic Koran (Venice, P. and A. Paganini, Between 1537 and 1538),” Revue d’Histoire Maghrebine (Tunis) 16 / 53-4 (1989) pp. 123-140.
کشف قرآني عربي (چاپ ونيز، 1537-1538)
“A lost Arabic Koran rediscovered,” Etudes sur le dialogue inter-culturel euro-arabe: les premiers ouvrages publiés en arabe en Occident / Dirāsātī ’l-ḥiwār al-thaqāfī al-‘Arabī al-Ūrūbī: al-kutub al-‘Arabīya al-ūlá al-maṭbū‘a bi-Ūrūbā, Zaghouan: Centre d’Etudes et de Recherches Ottomanes, Morisques, de Documentation et dʼInformation (CEROMDI); Riyadh: King Fahd Library, 1993, pp. 35-58.
قرآن عربي كشف شده (چاپ ونيز، 1537-1538)
“A lost Arabic Koran rediscovered,” The Library sixth series, 12/4 (Dec. 1990) pp. 273-292 [Editio princeps, Venice: A. Paganino, 1537 or 38. English translation of ʻIl Corano arabo ritrovatoʼ, la Bibliofilia 89 (1987) pp. 237-271.]
قرآن عربي كشف شده (چاپ ونيز، 1537-1538)
PEARSON, James Douglas. (1911-1997).
“Bibliography of translations of the Qur’ān into European languages,” Arabic literature to the end of the Umayyed period. Cambridge: Cambridge University Press, 1983 (Cambridge History of Arabic literature [1]) pp. 502-520.
كتابشناسي ترجمه‌ي قرآن در زبانهاي اروپايي
PIEMONTESE, Angelo Michele.
“Il Corano latino di Ficino e i Corani arabi di Pico e Monchates,” Rinasimento: Rivista dell'Instituto Nazionale di Studi sul Rinascimento, 2nd series, 36 (1996) pp. 264-272.
قرآن لاتيني از مارسيليو فيچينو [1433-1499] و قرآن عربي پيکو [جيواني پيکو دلا ميراندولا (1963ـ1994)]
RAJASHEKAR, J. Paul William & WENGERT, Timothy J.
“Martin Luther, Philip Melanchthon, and the publication of the Qur’an,” Lutheran Quarterly 16ii (2002) pp. 221-228.
مارتين لوتر (1483-1546)، فيليپ ملانشتون (1497-1560) و چاپ و انتشار قرآن
REZVAN, Efim Anatolievich. (1957- ) .
“History of the Qur’ān in Russia: relations between Russians, Ottomans and Tatars,” The Turks. 5: Turkey, edited by Hasan Celāl Güzel & C. Cem Oġuz, and Osman Karatay, Ankara: Yeni Türkiye, 2002, pp. 738-743.
تاريخچه‌ي قرآن در روسيه: روابط ميان روسها، تركهاي عثماني و تاتارها
“The Qur’ān and its world: VIII/1. Contra legem Saracenorum (The Qur’ān in Western Europe,” Manuscripta Orientalia: International Journal for Oriental Manuscript Research 4iv (1998) pp. 41-51.
قرآن و دنياي آن، قسمت هشتم (1): قرآن در اروپاي غربي
“The Qur’ān and its world: VIII/2. West-Östlichen Divans (The Qur’ān in Russia,” Manuscripta Orientalia: International Journal for Oriental Manuscript Research 5i (1999) pp. 32-62.
قرآن و دنياي آن، قسمت هشتم (2): قرآن در روسيه
RÖHLING, Horst.
“Koranausgaben im russischen Buchdruck des 18. Jahrhunderts,” Gutenberg-Jahrbuch (Mainz) 18 (1977) pp. 205-210.
چاپ و انتشار قرآن در چاپخانه‌ي روسي در قرن هجدهم
ROSS, Sir Edward Denison. (1871-1940).
“Ludovico Marracci,” Bulletin of the School of Oriental Studies 2 (1921-23) pp. 117-123.
لودويكو ماراچي [(1611-1770)، کشيش ايتاليايي و مترجم معروف قرآن به زبان لاتيني در سال 1698 در پادوآ]
SHABAB, Omar A. Sheikh al-. (1947- ) .
“The place of Marracci’s Latin translation of the Quran: a linguistic investigation,” King Saud University Journal, Languages and Translation Journal 13 (2001) pp. 57-74.
جستاري زبان‌شناختي درباب ترجمه‌ي لاتيني لودويکو ماراچي از قرآن
SMITSKAMP, R.
“Flügel’s Koran edition,” ‘Ālam al-Kutub 15v (1994) pp. 533-535.
مصحف قرآنِ چاپِ فلوگل
ANONYMOUS.
“Alcorani textus descriptus... in Latinum translatus... Auctore Ludovico Marraccio (1698) [Review article.]” Nouvelle bibliothèque choisie 2 (1714) pp. 187-223.
ترجمه‌ي لاتيني قرآن از لودوويکو ماراچي
تاريخ بلند انتشار متن عربي قرآن و نيز ترجمه‌هاي متعدد لاتيني، فرانسوي، آلماني، ايتاليايي، هلندي، انگليسي و عبري آن در اروپا در اين فاصله‌ي تقريباً 350 ساله‌ي خود فراز و نشيب بسيار داشته است که مرور برخي از وجوه آن براي محققان تاريخ مطالعات قرآني و نيز عموم پژوهشگران تاريخ ادبيات اسلامي لازم و پرفايده خواهد بود.
مجموعه‌ي حاضر حاوي تصاوير و توضيحاتي درباب 40 قرآن مختلف است که همگي تا پيش از 1857 ميلادي در اروپا انتشار يافته‌اند. برخي تنها متن عربي قرآن را نشان مي‌دهند؛ برخي تنها به ترجمه‌ي لاتيني يا هلندي، آلماني، انگليسي، فرانسوي، ايتاليايي و مانند آن بسنده کرده‌اند؛ برخي متن قرآن را با حروف ديگر از جمله خط عبري حرف‌نگاري کرده‌اند؛ و در بعضي، تنها گزيده‌اي از سوره‌هاي قرآن همراه با ترجمه يا توضيحات به زبانهاي اروپايي (اغلب لاتيني) آمده است. در يک مورد نيز متن کاملي از تفسير انوار التنزيل و اسرار التأويل (بيضاوي) بدون ترجمه‌ي اروپايي انتشار يافته که طبيعتاً حاوي متن کامل آيات قرآن است.
تقريباً اغلب اين قرآنها را غيرمسلمانان چاپ کرده‌اند، به عکس اناجيل و تورات‌هاي منتشره در جهان اسلام که خود مسيحيان نخست بار آنها را منتشر کرده‌اند. در اين فاصله‌ي حدوداً 350 ساله، مسلمانان تنها در دوران روسيه‌ي تزاري و در شهرهايي چون قازان، اجازه‌ي چاپ نخستين قرآنهاي اسلامي را يافته‌اند. بيش از 90% مترجمان اين قرآنها نيز مسيحي و اغلب از ميان مسيحيانِ پروتستان بوده‌اند که در قياس با کاتوليک‌ها، از تسامح بيشتري در انتشار آثار ديني ديگر اديان برخوردار بوده‌اند.
ð
1- Alcoranus Arabice. Venice: Paganino and Alessandro Paganini, between 9 August 1537 and 9 August 1538. [464]pp.
1537؛ قرآن به عربي؛ زبان: عربي
پديدآورندگان: نامشخص
محل نشر: ونيز (ايتاليا)؛ ناشر: پاگانينو پاگانيني و آلساندرو پاگانيني؛ زمان انتشار: 9 آگوست 1537 تا 9 آگوست 1538 ميلادي؛ تعداد صفحات: 464 ص.
توضيح: اين متن نخستين چاپ کامل از متن قرآن است که نخست بار در اروپا انتشار يافته است. مشخص نيست ملاک قرآنِ وِنيز کدام است و بر چه اساسي نوشته شده است. در اين قرآن، ظاهراً کاتب هيچ عربي نمي‌دانسته است. به دليل اعراب گذاري نادرست آيات که تقريباً 80 درصد آن علامت فتحه است، حدس مي‌زنيم کاتب متن را تنها نقاشي کرده است. بنا به نقلي تمام نسخ اين قرآن به دستور پاپ سوزانده شده (فان‌مولر، ص 212؛ فُن‌دِنفِر، ص 7) و تنها يک نسخه از آن باقي مانده است که اکنون در کتابخانه‌ي فرانسيسکَن در سَن‌ميشِل، شهر وِنيز نگهداري مي‌شود.
2- Widmanstetter, Johann Albrecht, 1506?-1557. Hermann, of Carinthia. Robert of Chester (fl. 1143.) Mahometis Abdallae filii theologia dialogo explicata / Hermanno Nellingavnense interprete; Alcorani epitome, Roberto Ketenense Anglo interprete; Iohannis Alberti Vuidmestadij iurisconsulti notationes falsarum impiarumq[ue] opinionum Mahumetis, quae in hisce libris occurrunt; Iohannis Alberti Vuidmestadij Iurisc. ad Ludouicum Alberti F. Palatij Rhenani Comitem, Bauariae utriusq[ue] Principem Illustriss. optimumq[ue] dicatio. [Norimbergae: s.n.], 1543. [120]pp.
1543؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: لاتيني
پديدآورندگان: يوهان آلبرت ويدمانشتِتِر (1506؟ـ1557)، هرمان کارينتيا [حدود 1100ـ1160]، روبرت کتوني، اهل چِستر (زنده در 1143)
محل نشر: نورنبرگ (آلمان)؛ زمان انتشار: 1543 ميلادي؛ تعداد صفحات: 120 ص.
توضيح: خلاصه‌اي است از ترجمه‌ي مجموعه‌ي طُليطله به لاتيني که يوهان آلبرشت ويدمانشتِتِر آن را در 1543 ميلادي چاپ كرده است. نام تلخيص‌كننده و زمان تلخيص را به درستي نمي‌دانيم. به گفته‌ي بوبتسين، اين تلخيص تأثير چنداني در ديگر ترجمه‌هاي قرآن نداشته است (بوبتسين، 1993، ص 197ـ 198).
3- Robert, of Chester, fl. 1143. Luther, Martin, 1483-1546. Melanchthon, Philipp, 1497-1560. Bibliander, Theodorus, ca. 1504-1564.Machumetis Saracenorum principis, eiusque successorum vitae, ac doctrina, ipseque Alcoran, Basileae: Ioannes Oporinus, 1543. 634pp.
1543؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: لاتيني
پديدآورندگان: روبرت کتوني، اهل چِستِر (زنده در 1143)، مارتين لوتر (1483ـ1546)، فيليپ ملانشتون (1495ـ1560)، تئودور بيبلياندِر (1504ـ1564)
محل نشر: بازل (آلمان؛ سوئيس)؛ ناشر: ايونس اُپورينوس؛ زمان انتشار: 1543 ميلادي؛ تعداد صفحات: 634 ص.
توضيح: اين متن کامل قرآن به لاتيني و نخستين ترجمه‌ي کامل قرآن در يکي از زبانهاي اروپايي است که اصل آن با تلاش پي‌ير وِنِرابِل (راهب دير کِلوني در فرانسه) به قلم روبرت کتوني، اهل چِستِر در سال 1143، تحت عنوان مجموعه‌ي طليطله فراهم آمده و نخستين بار چهار قرن بعد، در 1543 ميلادي در شهر بازِل آلمان (سوئيس کنوني) به همت تئودور بيبلياندر و با توصيه‌ي مارتين لوتر حروفچيني و انتشار يافت.
4- Arrivabene, Andrea, fl. 1534-1570, ed. L'Alcorano di Macometto: nel qual si contiene la dottrina, la uita, i costumi, et le leggi sue / tradotto nuouamente dall’ Arabo in lingua Italiana, [Venezia: s.n.], 1547. [10]+[c]+[200]pp.
1547؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: ايتاليايي
پديدآورندگان: آندرآ آريوآبنه (زنده در فاصله‌ي 1534ـ1570)
محل نشر: ونيز (ايتاليا)؛ ناشر: بي‌نا؛ زمان انتشار: 1547 ميلادي؛ تعداد صفحات: 10+c+200ص.
توضيح: اين نخستين ترجمه‌ي ايتاليايي قرآن است و اگرچه در عنوان آن ادعا شده که مستقيماً از زبان عربي به ايتاليايي بازگردانده شده، اما امروزه به روشني مي‌دانيم که اين ترجمه چيزي نيست جز برگردان از روي مجموعه‌ي طليطله، با ترجمه‌ي لاتيني روبرت کتوني که بيبلياندر در سال 1543 آن را در بازل انتشار داده بود. قرآن چاپ آريوآبنه، در سه جلد سامان يافته كه متن قرآن فقط در جلد دوم و سوم آمده است. جلد نخست شامل سه رساله است: تاريخ اعراب [:مسلمانان] گمراه و نادان؛ خاستگاه [دين] محمد و گسترش آن؛ آيين محمد. اين سه رساله به همراه ترجمه‌اي از قرآن در مجموعه‌ي طُلَيطله چاپ شده بوده‌اند.
5- Melanchthon, Philipp, 1497-1560. Bibliander, Theodorus, ca. 1504-1564. Machumetis Saracenorum Principis, eiusque successorum vitae, doctrina, ac ipse Alcoran, Basileae: Ioannes Oporinus, 1550. [24]+227+[9]pp. 358+235+[1]pp.
1550؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: لاتيني
پديدآورندگان: فيليپ ملانشتون (1495-1560)، تئودور بيبلياندِر (1504-1564)
محل نشر: بازل (آلمان؛ سوئيس)؛ ناشر: ايونس اُپورينوس؛ زمان انتشار: 1550 ميلادي؛ تعداد صفحات: [24]+227+[9] ص و 358+235+[1] ص.
6- Schweigger, Salomon, 1551-1622. Bibliander, Theodorus, ca. 1504-1564. Alcoranus Mahometicus: das ist, der Türcken Alcoran, Religion und Aberglauben: auss welchem zu vernemen wann unnd woher ihr falscher Prophet Machomet seinen Ursprung oder Anfang genommen, mit was Gelegenheit derselb diss sein Fabelwerck, lächerliche und närrische Lehr gedichtet und erfunden..., Nürnberg: Inn Simon Halbmayern Buchladen zu finden, [1616], [12]+267+[18]pp.
1616؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: آلماني
پديدآورندگان: تئودور بيبلياندر (1504-1564)، سالومون شوايگِر (1551-1622)
محل نشر: نورِنبرگ (آلمان)؛ ناشر: کتابفروشي سيمون هالبمايرن؛ زمان نشر: 1616 ميلادي؛ تعداد صفحات: [12]+267+[18]ص.
توضيح: اين نخستين ترجمه‌ي آلماني قرآن است. شوايگر اين اثر را از روي متن ايتاليايي آريوآبنه (ونيز، 1547) به آلماني برگردانده که خود آن نيز حاصل ترجمه از روي متن لاتيني بيبلياندر (بازل، 1543) بوده است. بعدها در سال 1659، فردي نامعلوم اين اثر را با حذف نام شوايگر با نام انتشاراتي اِنتِر، در نورِنبرگ (آلمان) منتشر ساخته است (تجديد چاپ، 1664). ادامه را ببينيد
7- Erpenius, Thomas, 1584-1624. Robert, of Chester, fl. 1143. Hermann, of Carinthia. Sūrat Yūsuf wa-tahajjī al-‘Arab: historia Iosephi Patriarchae ex Alcorano, Arabicè / cum triplici versione Latina, & scholijs Thomae Erpenij, cujus & alphabetum Arabiuvm praemittitur, Leidae: Ex typographia Erpeniana linguarum Orientalium, 1617. [76]pp.
1617؛ ترجمه‌ي قرآن؛ سورة يوسف و تهجي العرب؛ زبان: عربي و لاتيني
پديدآورندگان: توماس إرپنيوس (1584-1624)، روبرت کتوني، اهل چِستِر (زنده در 1143)، هرمان کارينتيا [حدود 1100-1160]
محل نشر: لايدن (هلند)؛ ناشر: اِرپِنيانا لينگواروم اُرينتاليوم؛ زمان انتشار: 1617 ميلادي؛ تعداد صفحات: [76] ص.
توضيح: عنوان به لاتيني چنين است: تاريخ يوسف نبي، برگرفته از قرآن با سه روايت به زبان لاتيني همراه با تفسير. مترجم (توماس إرپنيوس) در اين کار از ترجمه‌ي لاتيني مجموعه‌ي طليطله (به قلم روبرت کتوني) نيز بهره برده و در مقدمه‌ي کوتاه کتاب، راه‌کارهاي مفيدي براي مطالعه‌ي قرآن به عنوان بخش مهمي از ادبيات عرب به محققان ارائه داده است.
8- Schweigger, Salomon, 1551-1622. Alcoranus Mahometicus: das ist, der Türcken Alcoran, Religion und Aberglauben: auss welchem zu vernemen wann unnd woher ihr falscher Prophet Machomet seinen Ursprung oder Anfang genommen, mit was Gelegenheit derselb diss sein Fabelwerck, lächerliche und närrische Lehr gedichtet und erfunden..., [2nd ed.] Nürnberg: In Simon Halbmayern Buchladen zufinden, [1623] 269+[18]pp.
1623؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: آلماني
پديدآورندگان: سالومون شوايگِر (1551-1622)
محل نشر: نورنبرگ (آلمان)؛ ناشر: کتابفروشي سيمون هالبمايرن؛ زمان نشر: 1623 ميلادي؛ تعداد صفحات: 269+[18] ص.
9- Schweigger, Salomon, 1551-1622. De Arabische Alkoran: door de Zarazijnsche en de Turcksche prophete Mahometh, in drie onderscheyden deelen begrepen: van der Turcken religie, ghelove, aelmoessen, vasten, ghebeden, bedevaert na Mecha, met t'samen sijn gods-diensten, ende ceremonien, wetten ende rechten, Hamburgh: Gedruckt voor Barent Adriaensz. Berentsma, 1641. [10]+164pp.
1641؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: هلندي
پديدآورندگان: سالومون شوايگِر (1551-1622)
محل نشر: هامبورگ (آلمان)؛ ناشر: بارِنت آدريانز بِرِنتسما؛ زمان نشر: 1641 ميلادي؛ تعداد صفحات: [10]+164ص.
10- Zechendorff. Selections. 1646. Suratae unius, atq[ue] alterius textum, ejusq[ue] explicationem ex commentario quodam Arabe dogmata Alcorani, & verba maxima, minimaq[ue] explicante literatae genti: ad felicius refutandum atque solidius dijudicandum: de versione tàm Alcorani, quàm commentatoris Muhammedanae religionis / speciminis ergò ponebat Johannes Zechendorff, Cygneae: Typis Melchioris Göpneri, [1646]. [30]pp.
1646؛ گزيده‌ي قرآن؛ زبان: عربي و لاتيني
پديدآورندگان: يوهانس زکندورف [1580-1662]
محل نشر: [يونان؟ يا هلند]؛ ناشر: ملکيوريس گوپنري؛ زمان انتشار: 1646 ميلادي؛ تعداد صفحات: [30]ص.
توضيح: مترجم رئيس باشگاه ورزشي در تسويکاو بوده است. وي متن عربي چهار سوره‌ي قرآن را با حروف زمخت عربي و به صورت چوبي منتشر کرده است.
11- Raue, Christian, 1613-1677. Prima tredecim partium Alcorani Arabico Latini: ubi textus Arabicus absque punctis sumtus / opera et studio Christiani Ravii Berlinatis. [Amsterdam: s.n., 1646]. [24]pp.
1646؛ ترجمه‌ي قرآن؛ گزيده‌ي قرآن به عربي و لاتيني؛ زبان: عربي (خط عبري) و لاتين
پديدآورندگان: کريستيان رائو (1613-1677)
محل نشر: آمستردام (هلند)؛ ناشر: بي‌نا؛ زمان انتشار: 1646 ميلادي؛ تعداد صفحات: [24] ص.
توضيح: متن عربي آيات با حروف عبري تايپ شده است. اين اثر قديم‌ترين متني است که دقيق‌ترين حرف‌نگاري (transliteration) متن عربي آيات با حروف زباني ديگري در آن انجام شده است. کريستيان رائو استاد زبان و مطالعات عبري در دانشگاه‌هاي اوترخت و آمستردام بوده است.
12- Du Ryer, André, ca. 1580-ca. 1660. L'Alcoran de Mahomet / translaté d'arabe en françois par le Sieur Du Ryer, Sieur de la Garde Malezair, Paris: Chez Antoine de Sommaville..., 1647. [8]+648+[5]pp.
1647؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: فرانسوي
پديدآورندگان: آندره دورييه (1580-1660)
محل نشر: پاريس؛ ناشر: آنتوان سوماوي؛ زمان انتشار: 1647 ميلادي؛ تعداد صفحات: [8]+648+[5] ص.
توضيح: نخستين ترجمه‌ي فرانسوي قرآن است که آن را آندره دورييه (فوت: 1672) انجام داده است. وي تركي، عربي و احتمالاً فارسي را در سالهاي 1616ـ1621 در مصر آموخت. در عرصه‌ي سياست، ابتدا به عنوان قائم مقام كنسول فرانسه در اسكندريه و قاهره و سپس به عنوان مترجم و سفير در استانبول فعاليت ميكرد. وي يكي از نخستين مطالعات را درباره‌ي دستور زبان تركي انجام داد و آن را به چاپ رساند (1630؛ 1633) و يكي از مشهورترين آثار ادبيات فارسي يعني گلستان سعدي را به فرانسوي ترجمه كرد (1634). ترجمه‌ي دورييه نخستين ترجمه‌ي كامل قرآن به يكي از زبانهاي اروپايي و موفقيت ادبي بينظيري بود. چاپ مكرر آن در فرانسه و چاپهاي حتي بيشتر آن در هلند بر اين امر گواه است. دسترسي آسان به قرآن با علاقهاي نوپا به شرق همراه شده بود. افزون بر اين، ترجمه‌ي دورييه لحن جدلي آثار پيشين را كه [آشنايي مؤلفان آنها با قرآن] عمدتاً در محيط كليسا شكل گرفته بود، نداشت.
13- Du Ryer, André, ca. 1580-ca. 1660. L'Alcoran de Mahomet / translaté d'arabe en françois par le Sieur du Ryer, Sieur de la Garde Malezair, Suivant la copie imprimée a Paris: Chez Antoine de Sommaville, 1649 (Amsterdam: Louis Elzevir). [16]+686+[5]pp.
1649؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: فرانسوي
پديدآورندگان: آندره دورييه (1580-1660)
محل نشر: پاريس؛ ناشر: آنتوان سوماوي؛ زمان انتشار: 1647 ميلادي؛ تعداد صفحات: [16]+686+[5] ص.
14- Ross, Alexander (1591-1654). The Alcoran of Mahomet, translated out of the Arabic into French by the Sieur du Ryer, Lord of Malezair, and resident of the French King at Alexandria, and newly Englished for the satisfaction of all that desire to look into the Turkish vanities, to which is prefixed the Life of Mahomet, the prophet of the Turks, and author of the Alcoran, with a needful caveat, or adminition, for those who desire to know what use may be made of, or if there be danger in reading, the Alman. London, Randal & Taylor. 511 p. London, 1649. Two editions, 407 and 420 pages. London, 1688. xviii+511pp.
1649؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: انگليسي
پديدآورندگان: آندره دورييه (1580-1660)، الکساندر راس (1591ـ1654)
محل نشر: لندن؛ ناشر: رَندِل و تيلور؛ زمان انتشار: 1649 ميلادي؛ تعداد صفحات: 407 و 420 ص.
توضيح: اين نخستين ترجمه‌ي انگليسي قرآن است که الكساندر راس آن را در سال 1649 ميلادي از روي برگردان فرانسوي دورييه به انگليسي ترجمه كرده است. وي كه متأثر از فضاي مدافعه‌نويسي مسيحي و التهاب ناشي از نبرد با عثماني بوده، نتوانسته است ترجمه‌ي دقيقي ارائه دهد. عنوان فرعي اين اثر: با اخطار و هشداري ضروري براي كساني كه مشتاقند بدانند مطالعه‌ي قرآن چه فوايد يا خطراتي دارد، آشكارا مشكلات ناشي از سانسور موجود در آن دوران را نشان مي‌دهد. راس بر اين ترجمه، مقدمهاي شامل گزارشي كاملاً سنتي از زندگي پيامبر(ص) و توضيحات مبسوطي درباره‌ي اسلام نگاشت. اين ترجمه که به مدت يك قرن تنها ترجمه‌ي موجود انگليسي از قرآن بود، پنج بار در انگلستان و يك بار در آمريكا منتشر شده است (براي چاپهاي اين اثر رجوع كنيد به پيرسون، ص 507 -508).
15- Nissel, Johann Georg, d. 1662. Robert, of Chester, fl. 1143. Hermann, of Carinthia. Du Ryer, André, ca. 1580-ca. 1660. Al-‘Ahd wal-shurūt sharatahā Muhammad Rasūl Allah li-Ahl al-millat al-nasrāniya: sive, Testamentum inter Muhamedem legatum Dei, et Christianae religionis populos olim initum... ut et Suratarum Alcoranii decimae quartae, et decimae quintae: textus originalis, Lugduni Batavorum: Ex officina Johannis Elsevier, 1655. 16+14+11+[8]+[7]pp.
1655؛ العهد و الشروط شرطها محمد رسول الله علي الملة النصرانية؛ زبان: عربي و لاتين
پديدآورندگان: يوهان گئورگ نيسِل (فوت: 1662 ميلادي)، روبرت کتوني، اهل چِستِر (زنده در 1143)، هرمان کاترينتيا [حدود 1100ـ1160]، آندره دورييه (1580-1660)
محل نشر: لايدن (هلند)؛ ناشر: يوهانيس اِلسِوي‌ير؛ زمان نشر: 1655 ميلادي؛ تعداد صفحات: 16+14+11+[8]+[7] ص.
توضيح: حاوي ترجمه‌اي لاتيني از سوره‌هاي ابراهيم و حجر. ترجمه‌ي عنوان لاتيني کتاب چنين است: تاريخ ابراهيم و سدوم و عموره بر اساس سوره‌هاي چهاردهم و پانزدهم قرآن به عربي. وي هم از ترجمه‌ي لاتيني مجموعه‌ي طليطله و هم از ترجمه‌ي فرانسوي آندره دورييه بهره برده است.
16- Du Ryer, André, ca. 1580-ca. 1660. Glazemaker, J. H. (Jan Hendrik). Mahomets Alkoran / door de heer Du Ryer uit d'Arabische in de Fransche taal gestelt. Beneffens een tweevoudige beschryving van Mahomets leven en een verhaal van des zelfs reis ten hemel, gelijk ook zijn samenspraak met de jood Abdias / alles van nieus door J.H. Glazemaker vertaalt, en te zamen gebracht. Amsterdam: Voor Jan Rieuwertsz, boekverkooper in Dirk van Assensteegh, in ’t Martelaarsboek, 1657. [15]+692+[2]+125pp.
1657؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: هلندي
پديدآورندگان: آندره دورييه (1580-1660)، يان هندريک خلازِماکِر [1620-1682]
محل نشر: آمستردام؛ ناشر: يان ريووِرتس با همکاري ديرک فان أسِنستيخ؛ زمان انتشار: 1657 ميلادي؛ تعداد صفحات: [15]+692+[2]+125ص.
توضيح: اين اثر دومين ترجمه‌ي هلندي قرآن به شمار مي‌آيد که بر تاريخ اسلامپژوهي در هلند طي قرون هفدهم و هجدهم تأثير فراوان نهاده است. اين ترجمه بر اساس برگردان فرانسوي آندره دورييه انجام يافته است. خلازِماکِر مترجمي متخصص در زبانهاي لاتيني، فرانسوي، آلماني و ايتاليايي بود. فهرست آثاري كه وي ترجمه كرده (از جمله برخي آثار سقراط و اسپينوزا)، چشمگير است. ترجمه‌ي قرآن او نثري موزون و زيبا دارد كه معلوم است مخاطبان آن كسانياند كه به ادبيات، بيش از مطالعه‌ي اسلام از جنبههاي كلامي علاقهمندند. اين برگردان به همراه زندگي محمد [ص] برگرفته از ترجمه‌ي لاتيني توماس ارپنيوس از كتاب تاريخ اعراب [مسلمانان] مورخ قبطي، المَكين (جرجيس بن العميد م. حدود 1273)، و رسالههايي از آثار مختلفي كه كشيشان درباره‌ي محمد[ص] نگاشته بودند، منتشر گرديد (cf. Hamilton and Richard, André du Ryer, 115f). علاوه بر اين متني درباره‌ي معراج محمد [ص] به آسمان و تحريري از به اصطلاح مسائل عبداللّه بن سلام (cf. Bobzin, Reformation, p 334, n. 310 and 312). كه پيشتر در مجموعه‌ي طُليطله چاپ شده بود، بدان افزوده شد. ترجمه‌ي قرآن گلازه ماكر موفقيتي فوقالعاده يافت و تا 1734 شش بار به چاپ رسيد.
17- Schweigger, Salomon, 1551-1622. Bibliander, Theodorus, ca. 1504-1564. Endter, Johann Andreas. Al-Koranum Mahumedanum: das ist, der Türcken Religion, Gesetz, und gottslästerliche Lehr, mit einer schrifftmässigen Widerlegung der jüdischen Fabeln, mahumedischen Träumen, närrischen und verführischen Menschentands: dabey zum Eingang dess Mahumeds Ankunfft, erdichte Lehr, und Ausbreitung derselben: darnach die Gesetz und Ceremonien dess Alkorans: samt dem erdichteten Paradeiss: endlich ein Anhang, von der jetzigen Christen in Griechenland Leben, Religion und Wandel, Nürnberg: In Verlegung Johann Andreas und Wolffgang Endters dess Jüngern seel. Erben 1659. 4+928pp.
1659؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: آلماني
پديدآورندگان: سالمون شوايگِر (1551-1622)، تئودور بيبلياندر (1504-1564)، يوهان آندرياس اِنتِر [1625-1670]
محل نشر: نورنبرگ (آلمان)؛ ناشر: يوهان آندرياس اِنتِر و ولفگانگ اِنتِر؛ زمان نشر: 1659 ميلادي؛ تعداد صفحات: 4+928 ص.
توضيح : اين اثر درواقع همان نخستين ترجمه‌ي آلماني قرآن است که سالومون شوايگر (1551-1622)، آن را در سال 1616 براساس ترجمه‌ي ايتاليايي آريوابنه (ونيز، 1547) انتشار داده بود. ناشر جديد نام شوايگر را از کتاب حذف کرده است.
18- Schweigger, Salomon, 1551-1622. Endter, Johann Andreas. Bibliander, Theodorus, ca. 1504-1564. Al-Koranum Mahumedanum: das ist, der Türcken Religion, Gesetz, und gottslästerliche Lehr, mit einer schrifftmässigen Widerlegung der jüdischen Fabeln, Mahumedischen Träumen, närrischen und verführischen Menschentands: dabey zum Eingang dess Mahumeds Ankunft erdichte Lehr und Ausbreitung derselben: darnach die Gesetz und Ceremonien dess Al-korans, Nürnberg: In Verlegung Johann Andreas und Wolffgang Endters dess Jüngern seel. Erben, 1664. 928pp.+20 leaves.
1664؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: آلماني
پديدآورندگان: سالومون شوايگِر (1551-1622)، يوهان آندرياس اِنتِر [1625-1670]، تئودور بيبلياندر (1504-1564)
محل نشر: نورنبرگ (آلمان)؛ ناشر: يوهان آندرياس اِنتِر و ولفگانگ اِنتِر؛ زمان نشر: 1664 ميلادي؛ تعداد صفحات: 928ص+20 برگ.
توضيح: اين اثر تجديد چاپ قرآن قبلي (اثر سالومون شوايگِر) است.
19- Du Ryer, André, ca. 1580-ca. 1660. L'Alcoran de Mahomet / translaté d’arabe en françois par le Sieur Du Ryer, Sieur de la Garde Malezair, Suivant la copie imprimée a Paris: Chez Antoine de Sommaville, 1672 (Amsterdam: Daniel Elzevir).[14]+486+[4]pp.
1672؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: فرانسوي
پديدآورندگان: آندره دورييه (1580-1660)
محل نشر: پاريس؛ ناشر: آنتوان دو سوماوي؛ زمان انتشار: 1672 ميلادي؛ تعداد صفحات: [14]+486+[4] ص.
20- Du Ryer, André, ca. 1580-ca. 1660. L'Alcoran de Mahomet / traduit d’arabe en françois par le Sieur Du Ryer, Sieur de la Garde Malezair, La Haye: Chez Adrian Moetjens, marchand libraire prez la Cour..., 1683. [12]+486+[4]pp.
1683؛ ترجمه‌ي قرآن؛ زبان: فرانسوي
پديدآورندگان: آندره دورييه (1580-1660)
محل نشر: پاريس؛ ناشر: آنتوان دو سوماوي؛ زمان انتشار: 1683 ميلادي؛ تعداد صفحات: [12]+486+[4] ص.
ادامه دارد
[1]. يکي از مهم‌ترين بخش‌ها در اين باره بررسي نخستين قرآنهاي به‌جامانده (از جمله با رسم‌الخط پيش کوفي) است که خوشبختانه در يکي دودهه‌ي اخير، متون مهمي از اين قرآنها به صورت عکسي در اروپا انتشار يافته است. نسخه‌هاي کتابخانه‌ي ملي فرانسه، کتابخانه‌ي بريتانيا، نسخه‌ي سن‌پترزبورگ (تاشکند)، نسخه‌هاي مختلف کتابخانه‌هاي ترکيه، و پاره‌هايي از مصاحف صنعاء از اين شمارند.